لاهیجان یكی از قدیمی‌ترین و زیباترین شهرهای استان گیلان است كه به "شهر چای" اشتهار دارد، زیرا چایكاری در ایران برای نخستین‌بار به همِت "حاج محمِدمیرزا كاشف‌السلطنه چایكار" در سال 1319 هـ.ق در لاهیجان آغاز شد و به‌سرعت در این شهر و دیگر مناطق سواحل جنوبی دریای مازندران توسعه یافت. مزار كاشف‌السلطنه روی تپه‌ای از چای كه توسط وی در سال 1307 شمسی خریداری شده بود، جای دارد. ابتدا بنا به وصیت كاشف‌السلطنه، مزار وی كه از مرمر سیاه بود، بدون سقف و حفاظ و در میان بوته‌های چای قرار داشت؛ امِا اندكی بعد مقرر گردید كه دو درصد درآمد چای به ساخت مقبره‌ای درخور شأن او اختصاص یابد.
از سال 1335 شمسی بنای فعلی به سبك معماری غربی تهیه و به همِت "انجمن آثار ملّی" به شكل كنونی با اسكلتی از بتن مسلّح و نمای سنگ تیشه‌ای طوسی‌رنگ با زیربنای 512 مترمربع ساخته شد. از سال 1371 شمسی كلّ مجموعه به "سازمان میراث فرهنگی كشور" واگذار گردید و سالن مستطیل‌شكل نسبتاً وسیعی كه در جوار برج آرامگاه بود، برای احداث "موزه تاریخ چای ایران" درنظر گرفته شد. این طرح با پیشنهاد، نظارت و اجرای سازمان میراث فرهنگی و با غرفه‌بندی و بهره‌گیری از تزئینات سنّتی چوبی بسیار زیبا در دو طبقه پلكانی‌شكل در شهریورماه 1375 شمسی به پایان رسید. این مجموعه، هم‌اكنون با داشتن ادوات و وسایل سنّتی و تخصّصی مربوط به چای و مداركی مربوط به چگونگی فعالیت‌های پدر چای ایران، همه‌روزه پذیرای بسیاری از افراد بومی و نیز گردشگران است. موزه چای دارای سه قسمت است: قسمت آرامگاه كه با برجی مرتفع و چهارگوش در غرب و سالن اصلی كه با دو اتاق به ابعاد حدود 14 مترمربع در شرق جای دارند. ورودی اصلی بنا در سمت شرق، ابتدا به دو فضای جانبی تالار اصلی گشوده می‌شود، با پرده‌ای از نمایش تعزیه آراسته شده است.
در سمت راست، اسناد و مدارك تاریخی مربوط به كشف و امتیاز و عكس‌های اولیه كاشف‌السلطنه به دیوار آویخته شده است. اتاق سمت چپ، محلّ اسكان مدیر و اتاق نگهبانان موزه است. تالار اصلی توسط یك طبقه چوبی به دو بخش فوقانی و تحتانی تقسیم می‌شود و در ابتدای تالار، دو پلكان چوبی با حالتی نیمه‌دوار به طبقه دوم منتهی می‌گردد. در جانب دیگر تالار در طبقه همكف، پلكانی سنگی به مقبره كاشف‌السلطنه راه می‌یابد. طبقه‌بندی تالار با نمایی چوبی به موازات ستون‌های شش‌گانه داخلی انجام شده است. غرفه‌های این تالار در دیوارهای جانبی و به‌صورت جعبه آئینه‌ای سراسری ایجاد شده است. در طبقه همكف، در داخل ویترین‌ها، دو سماور روسی، سینی نقره، انگاره ساخت اصفهان، پیمانه و جعبه چای، چیق كیسه توتون، قهوه‌خوری چینی، مشربه و دست‌نوشته‌های كاشف‌السلطنه در معرض دید قرار گرفته‌اند.
در ویترین‌های طبقه فوقانی، وسایلی مانند ظروف سفالی و زیورآلات و اشیایی دیگر از عصر اشكانی و سلجوقی و نیز اسناد و قباله، تسبیح، جاجیم، پیمانه شیر، هاون چوبی، تغار كوچك چوبی، تنگ و... به نمایش گذارده شده‌اند. در فضای داخلی قسمت مقبره، كف آرامگاه با مرمر سفید فرش شده و دیوارهای جانبی به‌صورت مدور و با ستون‌هایی مرتفع كه تا سقف امتداد یافته، جلب‌نظر می‌نمایند. بر شكاف‌های نیمه‌مدور دیوارهای داخلی، عكس‌ها و اسناد مربوط به شخص كاشف‌السلطنه به دیوار آویخته شده است. سنگ مزار كاشف به رنگ قهوه‌ای در ابعاد 78 × 172 سانتی‌متر و با خطّ نستعلیق دارای چنین نوشته‌ای است: "هوالباقی-جایگاه و مزار شاهزاده حاجی محمّدمیرزا كاشف‌السلطنه چایكار است كه پس از اتمام تحصیلات در اروپا در سنه 1314 هجری در سنّ 35 سالگی به سمت ژنرال قنسولی هندوستان رفت و در ضمن توقّف در آن سرزمین، فن زراعت چای را آموخته و این محصول گران‌بها را با هزاران مشقّت به رسم ارمغان به وطن عزیز خود آورده، اول كسی بود كه چایكاری را در ایران، وظیفه همِت خود دانسته و تمام عمر علاوه بر خدمات عمده كه بر دولت و ملّت نموده، با نهایت سعی در این راه كوشیده و مجدِداً برای توسعه كشت چای در سن 65 سالگی مأمور به هندوچین و ژاپون شده و در مراجعت از راه بوشهر در روز شنبه 31 فروردین 1308 شمسی دو ساعت بعدازظهر در كُتل ملوب با اتومبیل پرت و این جهان را با جهانی آرزو به جهانیان واگذار و شهید راه وطن شد 1308 شمسی". نمای بیرونی موزه به‌طور كامل با سنگ تیشه‌ای خاكستری پوشیده شده است. كف سالن اصلی و محوطه مقبره نیز با سنگ مرمر فرش شده است. آرامگاه كاشف‌السلطنه و موزه تاریخ چای ایران، متعلّق به دوره معاصر بوده و دارای شماره ثبت ملّی 1769 سازمان میراث فرهنگی و گردشگری كشور است.
توضيحات